تويت
بسم الله الرحمن الرحیم
یكی از فرهنگ‌های بسیار قدیمی حاضر در شمال آفریقا، فرهنگ آمازیغی(Amazigh) یا بربری است. نامهای دیگری هم بر این فرهنگ بسیار قدیمی اطلاق می‌شود كه زیاد معروف نیستند. در این میان شاید بنابر آنچه كه ما تحت تاثیر اروپاییان از اصطلاح «بربریت» در نظر داریم (نگاه كنید به barbarian) وآن را معادل «توحش» می‌دانیم، معروفترین نامی باشد كه از ایشان والبته با وجهی منفی به ما رسیده است. اگرچه بر حسب نظر پژوهشگران واژه آمازیغی در زبان آمازیغی به معنای «مرد آزاد»، «مدافع» و «نجیب زاده» و واژه بربر اصطلاحی عربی برای نامیدن مردم شمال آفریقا است.
فرهنگ آمازیغی آنگونه بوده كه بسیاری بر این باورند كه «آمون» خدای بزرگ مصری و «تانیت» [این نام بر اساس شكل ت...ت آمازیغی است. به پایین بنگرید] كه بر اساس نظریات هرودوت وافلاطون نام «آتن» والهه «آتنا» و بنابر اعتقادی نام كشور «تونس» از آن گرفته شده است، دارای اصل آمازیغی هستند.
از میان چهره‌هابی معروف بربری ، نام«طارق ابن زیاد» فاتح اسپانیا وتنگه منسوب به او «جبل الطارق» ، ابن كثیر وابن خلدون تاریخ نویس مشهور و ابن بطوطه، جهانگرد مشهور ، در میان مسلمانان ، ممكن است به گوش بسیاری رسیده باشد. در میان مسیحیان نیز، آگوستین قدیس صاحب كتاب معروف «اعترافات»[Confessiones] و آریوس كه از چهره‌های معروف اعتقاد به الوهی نبودن عیسی مسیح (ع) است ، بربری بوده‌اند.
زبان آمازیغی كه به صورت مونث تامازیغت خوانده می‌شود ، بر حسب آرای مختلف جزء گروه زبانهای آفرو ـ آسیایی (حامی ـ سامی) ویا زبانی مستقل از خانوده زبانی دوران‌های میان سنگی (Mesolithic) در آفریقا و فرهنگ كاپسی (Capsian) است.
این زبان در كشورهایی مثل مغرب، الجزائر، لیبی، مالی، نیجریه، بوركینافاسو، موریتانی، مصر، سنگال، تونس رواج دارد ودارای لهجه‌های بسیاری است كه از جمله آنها تاشِلحیت ، تاقبایلیت ، تامازیغت وسطی ، تاریفیت ، تاشاویت ، تاماشق(طوارقی) وهقبایلیت ولهجه‌هایی مثل نفوسی، زناتیت ، سوسیت و... است. [در زبانهای دیگر معمولا علامت مونث ت...ت حذف می‌شود ومثلا تاقبایلیت را قبایلی می‌خوانند.]
زبان آمازیغی به سه خط نوشته می‌شود ، خط تیفیناغ كه خط مخصوص آمازیغی است، خط عربی كه بیشتر مورد استفاده مسلمانان است و خط لاتین كه كمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خط تیفیناغ ممكن است به معنای «اختراع ما» ویا بنابر ریشه فنیقی آن به معنای «حروف فنیقی» باشد. این خط به صورتهای متفاوتی افقی وعمودی از بالا به پایین و یا از پایین به بالا وبه صورت چپ به راست یا راست به چپ قابل نوشتن است ومتونی به هركدام از این سبك‌ها وجود دارد؛ اگرچه وجه قالب نوشتن به صورت چپ به راست وافقی است.(دیدن خط تیفیناغ وشنیدن آوای آن)
زبان آمازیغی ویژگیهای جالب توجهی دارد كه از جمله آن این است كه واژگان مشترك با زبانهای سامی كه گاها برای ما بسیار آشنا هستند در این زبان بسیار دیده می‌شود و حتی اگر با خط عربی نوشته شود ، یادگیری آن را برای ما آسانتر خواهد كرد. علاوه بر واژگان مشتركی كه به صورت برابر استفاده می‌شوند ، واژگانی هم هستند كه دارای كمی تغییر از نوع جابجایی صامت‌ها و یا تغییر صامت به صامتی دیگر هستند واز این جهت این زبان برای بالا بردن قدرت بر درك جابجایی صامتی و تغییر آن برای علاقه‌مندان به ریشه شناسی بسیار جالب است. برای مثال به اعداد توجه كنید:
فارسی
عربی (مذكر)
بربری یا آمازیغی (مذكر)
یك
واحد
یون/یان/ئدج
دو
اثنان
سین
سه
ثلاثة
كراض/شراض
چهار
اربعة
كّوژ/روبّو
پنج
خمسة
سمّوس
شش
ستة
سضیس
هفت
سبعة
سّا
هشت
ثمانیة
تّام
نه
تسعة
عربی (مذكر)
بربری یا آمازیغی (مذكر)
یك
واحد
یون/یان/ئدج
دو
اثنان
سین
سه
ثلاثة
كراض/شراض
چهار
اربعة
كّوژ/روبّو
پنج
خمسة
سمّوس
شش
ستة
سضیس
هفت
سبعة
سّا
هشت
ثمانیة
تّام
نه
تسعة
تژا
از ویژگیهای دیگر این زبان وجود مونث و مذكر در آن است. بیشتر واژگان مونث همانند زبانهای دیگر سامی با حرف «ت» مشخص می‌شوند ، اما ویژگی زبان امازیغی اضافه شدن ت به اول وآخر واژه با الگوی ت...ت است. همانند تامازیغت، تانیت و...
كتابهای معروف در مورد زبان آمازیغی عمدتا به عربی و فرانسوی هستند، از این میان دو كتاب را خدمت شما معرفی می‌كنم:
المعجم العربی الأمازیغی ، نوشته محمد شفیق ، أكادیمیة الممكلكة المغربیة ، 3 جلد ، (1990) و(1993) و(2000) (دانلود)
أربعة وأربعون درسا فی اللغة الأمازیغیة ، نوشته محمد شفیق ، أكادیمیة الممكلكة المغربیة ، (1991) (دانلود)
وعلاوه بر آن قرآن كریم به زبان آمازیغی كه البته تعدادی از سوره‌ها را در برمیگیرد وچاپ عربستان سعودی است. (دانلود)
منابع:
أربعة وأربعون درسا فی اللغة الأمازیغیة ، نوشته محمد شفیق
المعجم العربی الأمازیغی ، نوشته محمد شفیق
سایت تاوالت
معجم آمازیغی عربی أماوال
سایت مغربی فرهنگی آمازیغی
http://rishida.net/*****************...kers/tifinagh/
http://en.wikipedia.org/wiki/Tanit
http://en.wikipedia.org/wiki/Tunisia
http://en.wikipedia.org/wiki/Berber_pantheon